Քննարկում` «ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին»

Դեռևս 2025 թվականի մարտի 20-ին Արդարադատության նախարար Սրբուհի Գալյանը հանդես էր եկել տեսաուղերձով, որտեղ ներկայացրել էր լայն քննարկման  առարկա դարձած Վարչական դատավարության օրենսգրքում փոփոխությունների նախատեսող օրենքի նախագծի մշակման հիմնական նպատակը, և բոլոր նրանց, ովքեր հետաքրքրված են նախագծի հետագա ընթացքով, հրավիրել էր մասնակցելու Արդարադատության նախարարության կողմից կազմակերպվող հանրային քննարկմանը:

Նշվածի լույսի ներքո 2025 թվականի մարտի 27-ին Արդարադատության նախարարի տեղակալ Տիգրան Դադունցի գլխավորությամբ տեղի ունեցավ նախագծի հանրային քննարկումը` պետական մարմինների և փաստաբանների մասնակցությամբ:

Հանրային քննարկման մասնակիցների կողմից բարձրացված հիմնական մտահոգություններն էին`

• Նախագծի ընդունման արդյունքում կարող է ստեղծվել իրավիճակ, երբ օրինակ դրամական պահանջ նախատեսող վարչական ակտը՝ տուգանքի մասին որոշումը վիճարկվի, դատարանը իր հերթին հայցվորի կողմից ներկայացված հայցի ապահովման միջնորդությունը չբավարարի և այն ենթակա լինի հարկադիր կատարման:

• Փոփոխությունն ազդելու է վարչական դատարանի ծանրաբեռնվածության վրա և հանգեցնելու է նրան, որ գործերի քննության ժամկետներն ավելի երկարաձգվեն:

• Կարող է ձևավորվել հակասական պրակտիկա հայցի ապահովման միջնորդությունների բավարարման կամ մերժման առումով:

• Վարչական մարմինների վրա դրված բեռը և պատասխանատվությունը դրվում է հայցվորի վրա:

• Նախագծի կարգավորումները կարող են նսեմացնել վարչական դատարանի դերը, ստեղծելով իրավիճակ, երբ վերադասության կարգով բողոքարկման դեպքում վարչական ակտի գործողությունը կասեցվելու է, իսկ վարչական դատավարության դեպքում այդ հարցը պետք է լուծի դատարանը:

Ի պատասխան նշված մտահոգությունների` նախարարության ներկայացուցիչները շեշտեցին, որ`

• Նախագծի նպատակը այն չէ, որ անձը, ով վիճարկում է տուգանքի մասին որոշումը, այն վճարի մինչև դրա դատական կարգով բողոքարկումը: Ներկայումս արդեն իսկ օրենսդրությամբ և դատական պրակտիկայով նախատեսված է, որ հարկադիր կատարումը հնարավոր է միայն անբողոքարկելի վարչական ակտերի հիման վրա, իսկ ակտը դառնում է անբողոքարկելի` կա՛մ բողոքարկման ժամկետը ավարտվելուց հետո, կա՛մ եթե բողոքարկվել է` դատական ակտի ուժի մեջ մտնելուց հետո։

• Կատարողական վարույթ հարուցվում է միայն անբողոքարկելի դարձած վարչական ակտի հիման վրա և վերջերս Վճռաբեկ դատարանը իր որոշումներից մեկում նույնպես ամրագրել է, որ վարչական ակտը համարվում է անբողոքարկելի, երբ սպառվում են այն վարչական կամ դատական կարգով բողոքարկելու ժամկետները:

• Նախագծով Վարչական դատավարության օրենսգրքի 83-րդ հոդվածը տարիների ընթացքում այնպես է փոփոխվել և վարչական ակտի կասեցումից բացառությունների ցանկը այնքան է ընդլայնվել, որ հոդվածը կորցրել է իր տրամաբանությունը:

• Նախագիծն ուղղված է պաշտպանելու հանրային շահերը այն դեպքում, երբ անձն անբարեխիղճ կերպով փորձում է չարաշահել իր դատավարական իրավունքները, ինչի արդյունքում կասեցվում են այնպիսի ակտեր, որոնք ուղղված են, օրինակ` շրջակա միջավայրի պաշտպանությանը, անձանց առողջության պահպանմանը, սննդի անվտանգության ապահովմանը, քաղաքաշինական գործունեության ապահովմանը և հանրային շահով պայմանավորված նմանատիպ այլ ոլորտներին:

• Դատավարական իրավունքների չարաշահման կանխարգելումն ինքնին կարող է հանգեցնել դատարանների ծանրաբեռնվածության թեթևացմանը` բացառելով անհիմն հայցերի ներկայացումը դատարան: Միաժամանակ, նախարարության ուշադրության կենտրոնում է գտնվում վարչական դատարանի ծանրաբեռնվածությունը բեռնաթափելու հարցը:

• Նախագիծը ոչ մի դեպքում չի կարելի ընկալել, որպես դատավորների կարգավիճակի նսեմացում, այլ հակառակը, նախագծով նման կարևոր գործառույթը վստահվում է հենց դատավորներին, որոնք յուրաքանչյուր առանձին դեպքում պետք է գնահատեն դրա կիրառման անհրաժեշտությունը:

• Սահմանված են մի շարք երաշխիքներ անձանց իրավունքների պաշտպանության համար, այդ թվում` հայցի ապահովման միջոց կիրառելը մերժելու դեպքում այն հնարավոր կլինի բողոքարկել:

• Նախագիծն ավելի է բարձրացնելու վարչական մարմինների և ընդհանուր առմամբ պետության պատասխանատվության մակարդակը և ստիպելու է ավելի լուրջ մոտենալ վարչարարությանը, քանի որ արդեն իսկ կատարված, բայց հետագայում անվավեր ճանաչված ակտերի դեպքում պետությունը ստիպված է լինելու հատուցել անձին պատճառված վնասները:

Քննարկման ընթացքում հնչեցին նաև կարևոր առաջարկություններ` ուղղված վարչական դատարանի գործի փաստական հանգամանքները ի պաշտոնե ("ex officio") պարզելու լիազորությունների շրջանակներում նաև դատարանի կողմից իր սեփական նախաձեռնությամբ հայցի ապահովման միջոց կիրառելու հնարավորություն նախատեսելու, ինչպես նաև վարչական ակտերի կասեցման հետևանքով երրորդ անձանց պատճառված վնասը հատուցելու  հարցի կարգավորման նպատակով:

Հանրային քննարկման ավարտին Արդարադատության նախարարության ներկայացուցիչները նշեցին, որ հաշվի կառնեն նախագծի դրական և բացասական կողմերը` այն հետագայում լրամշակելու և ըստ անհրաժեշտության կրկին քննարկելու համար: